Commer Club Nederland

Grondlegger van Van Gend & Loos was de Antwerpse herbergierkoetsier Jean Baptist van Gend. In 1796 trouwde hij een meisje Maria Franciska Loos. Zijn zwager, Petrus Josephus Loos, had een diligence-onderneming. In 1809 overleed P.J. Loos en werd zijn bedrijf samengevoegd met dat van Van Gend, zodat diligence-onderneming Van Gend & Loos ontstond.

De Algemeene Postwagen Onderneming J.B. Van Gend & Loos slaagde er in haar netwerk van diligencediensten, waarmee reizigers, goederen en geld vervoerd werd, gestaag uit te breiden. Bij de scheiding van België en Nederland in 1839 bleef men in beide landen (en daar buiten) actief. In de loop van de 19e eeuw kreeg men steeds meer last van de concurrentie van de spoorwegen. Een trein is sneller en comfortabeler dan een diligence zodat op routes waar een spoorweg werd geopend de diligences moesten verdwijnen.
Aanvankelijk kon men dit compenseren door aansluiting te bieden van het spoorwegnet naar plaatsen die nog niet met de spoorweg ontsloten waren. Maar naarmate het spoorwegnet werd uitgebreid kreeg men het steeds moeilijker en werd zelfs overwogen het bedrijf geheel op te heffen.

In 1885 werd het bedrijf overgenomen door employé Hipolyte Colignon die kans zag met een andere productformule het bedrijf nieuw leven in te blazen. Hij stootte het personenvervoer af en ging zich geheel richten op stukgoederenvervoer van en naar stations. Hiertoe sloot hij contracten met de spoorwegen af.

In de jaren ’20 van de 20e eeuw kregen de spoorwegen op hun beurt last van concurrentie van het gemotoriseerde wegverkeer (m.n. vrachtauto’s en bussen, de massale opkomst van personenauto’s moest nog komen). Om zich hier tegen te weer te stellen richtte Nederlandse Spoorwegen in 1927 de Algemeene
Transport Onderneming (ATO) op, die zowel autobussen als vrachtauto’s exploiteerde. Men vond dat nu ook het stukgoederenvervoer van en naar de stations door de ATO uitgevoerd moesten worden. Dit zou voor Van Gend & Loos het verlies van haar markt betekenen waar zij zich uiteraard fel tegen verzette. Onderhandelingen leidden ertoe dat NS in 1928 Van Gend & Loos volledig overnam en onderdeel van de ATO maakte. Als NS-dochter schakelde N.V. Expeditie Onderneming Van Gend & Loos over op vrachtauto’s en kon zij wederom een flinke expansie doormaken. Bij belangrijke stations stonden grote goederenloodsen met aan de ene kant gesloten goederenwagons en aan de andere kant een lange rij grijs met oranje vrachtwagens en bestelwagens van Van Gend & Loos.
Op de foto links het kantoor van Van Gend & Loos aan de Nieuwezijds Kolk te Amsterdam in de jaren dertig.

Het hoofdkantoor was overigens sinds 1960 gevestigd aan de Catharijnesingel te Utrecht.

Rond 1980 bleek deze formule niet meer te werken. De markt was veranderd maar ook was het bedrijf te log en ambtelijk geworden. Het bedrijf werd ingrijpend gesaneerd. In 1984 werd het stukgoederenvervoer per spoor gestaakt en schakelde men geheel op vrachtauto’s over. In 1986 verkocht NS Van Gend & Loos aan Nedlloyd, waarna het bedrijf zich ging richten op vervoer van pakketten en pallets in de Benelux.

In 1999 verkocht Nedlloyd Van Gend & Loos aan Deutsche Post. In 2003 liet Deutsche Post drie dochterbedrijven, Danzas, DHL Worldwide Express en Van Gend & Loos Euro Express fuseren tot één bedrijf voor expresvervoer, vrachtvervoer en logistiek onder de naam DHL. Hiermee kwam een einde aan een roemruchte naam.

Van Gend & Loos heeft zelfs nog geëxperimenteerd met een elektrische auto. Hiervoor werd een aangepaste Commer gebruikt met een wat vreemd ‘neusje’. Nadeel was wel dat de accu’s al na 60 kilometer moesten worden bijgeladen. Zie onderstaande beelden.

van Gend en Loos leeft voort!

In 2003 ging Van Gend & Loos definitief op in DHL. Daarmee werd afscheid genomen van een bedrijf dat toonaangevend was in zijn branche, een maatschappelijke functie van belang had en bij iedereen bekend was. DHL is zich bewust van zijn maatschappelijke verantwoordelijkheid ten aanzien van ons industriële erfgoed.

Om de geschiedenis van dit belangrijke vervoersbedrijf voor het nageslacht levend te houden, is in 2007 in het Nederlands Openluchtmuseum te Arnhem de voormalige overslagloods uit Tiel verplaatst en herbouwd. Binnen zijn museumvoertuigen opgesteld en buiten is op een stukje spoor naast de loods een originele korte goederentrein compleet met diesellocomotief (een zgn. “SIK”), zie deze link, opgesteld. De loods, die ruim een eeuw in Tiel heeft gestaan, is herbouwd naar de situatie zoals die eind jaren vijftig was.

In en rond de loods is een levendige presentatie over de rol van Van Gend & Loos in twee eeuwen vervoer van pakketten en goederen ingericht.

Bouwhistorie
Door de aanleg van de spoorlijn Dordrecht-Elst (1875) werden op de stations van Gorinchem, Schotdeuren, Leerdam, Beesd, Wadenoijen, Tiel en Echteld in korte tijd drieëndertig gebouwen gerealiseerd. De architect M.A. van Wadenoyen bouwde in een voor die tijd gebruikelijke stationsstijl met neo-classicistische kenmerken. In Tiel werden in 1881 oorspronkelijk een hoofdgebouw, een nevengebouw, een goederenloods, een verhoogde los- en ladingplaats, perrons, trottoirs en twee wachterswoningen gebouwd. Door de toename van het goederenvervoer werd de loods in de loop der jaren enkele malen fors uitgebreid.

Demontage, herbouw en presentatie

Het overbrengen van de loods is een indrukwekkende operatie geweest. De loods is in vele maanden gedemonteerd, in delen gezaagd en op diepladers vanuit Tiel naar het Openluchtmuseum getransporteerd. Daarvoor waren om en nabij de 50 transporten nodig! De loods is vanaf half februari 2007 herbouwd tegenover de Arnhemse tramremise in het Openluchtmuseum.

Omroep Gelderland heeft van deze gigantische operatie filmbeelden vastgelegd.

In de loods is een vaste tentoonstelling ingericht over het werk van Van Gend & Loos. Hiervoor werd een beroep gedaan op de herinneringen van Tielse oudmedewerkers. Naast de overslagloods staat een Commer WalkThru (XV-82-70) van een ex-lid van de Commer Club Nederland, de Heer Jacob Schaap. De CCN heeft hierin bemiddeld om deze Commer op het Openluchtmuseum te krijgen. Bezoekers maken kennis met de fysieke verwerking van de pakketten, de administratie en het sorteerproces en zeker ook het sociale aspect. Niet alleen de modernisering van het vervoer (van paard en wagen naar bestelauto) maar ook administratieve ontwikkelingen als postcode, barcode en computer hebben een enorme invloed gehad op de betrokken werknemers. Functies van koetsiers, ‘bestellers’, ‘cib-medewerkers’ etc. werden in een rap tempo overbodig. Met oud foto- en filmmateriaal wordt een uniek beeld geschetst van de arbeidsverhoudingen in Nederland en binnen het bedrijf Van Gend & Loos in het bijzonder.

Bekijk hier een verzameling foto’s en ander materiaal  van “Van Gend & Loos“.

Zomer 2007 geopend.

Het Openluchtmuseum is blij met de loods uit Tiel. Niet alleen omdat Van Gend & Loos een van de oudste en sterkste merken van Nederland is, maar vooral vanwege de grote rol die het bedrijf de afgelopen twee eeuwen heeft gespeeld in het dagelijks leven van – en het contact tussen – heel veel mensen.

De Commer die op het Openluchtmuseum staat (zie de foto links) is via bemiddeling van de Commer Club Nederland, daar komen te staan.

De presentatie in de loods was in de zomervakantie 2007 officieel geopend voor het museumpubliek.